Melchior de Santa Cruz de Dueñas (ok 1505 – 1585) jest znany jako autor jednej, choć pięknej książki ,,Floresta española de apotegmas y sentencias, sabia y graciosamente dichas, de algunos españoles” (I wyd. 1576), czyli zbioru anegdot, apoftegmatów1 dowcipów i aforyzmów dedykowanego Juanowi de Austria, zwycięzcy spod Lepanto. Publikacja ta cieszyła się wielką popularnością i doczekała się wielu kolejnych edycji w tym również dwujęzycznej hiszpańsko-francuskiej z 1614 roku. Zawarte w niej anegdoty i aforyzmy (mające zazwyczaj charakter raczej dydaktyczny niż zabawny) ukazywały charaktery i poglądy postaci znanych z kart historii, ale także osobliwe zachowania anonimowych ludzi różnych stanów żyjących w XVI-wiecznej Hiszpanii oraz mądrości życiowe jakimi się kierowali. Oto kilka przykładów:
Pewien arystokrata zapytał króla, Henryka IV [kastylijskiego], dlaczego ten nie ubiera się wytwornie i nosi tanie ubrania. Monarcha odpowiedział: „Król ma górować nad poddanymi nie za pomocą swych szat, ale cnót”.
Pewnego dnia, przy stole papieża Aleksandra VI zaczęto dyskutować, czy w państwie opłaca się mieć lekarzy. Większość z obecnych uważała, że nie i argumentowała, iż Rzym przetrwał bez nich sześćset lat. Papież stwierdził jednak, że nie popiera tej opinii, ponieważ dopóki nie było lekarzy, rzesze ludzi rosły tak szybko, iż gdyby trwało to do dziś, świat stałby się za mały.
Hernando del Pulgar2 zwykł mawiać, że do wzbogacenia się w krótkim czasie potrzeba dwojga mało, a dwojga wielu: „Niewiele wstydu i sumienia; dużo chciwości i pracowitości”.
Dokonując licytacji towarów kupca, który był bardzo zadłużony, komornik szczególnie zachwalał materac twierdząc, że przedmiot jest dobry, bo bez trudu zasypiał na nim nawet człowiek, który był winien tak wiele.
Podczas uczty przy stole siedział młody mężczyzna, który na obżarstwo przetracił wiele majątków ziemskich odziedziczonych po ojcu. Jeden z obecnych powiedział o nim: „Ziemia zwykle wchłania ludzi, a on pochłonął ziemię”.
Komornik zapytał biednego człowieka: „Z czego żyjesz?”. Ów odpowiedział: „Gdybyście mnie spytali, na co umrę, powiedziałbym, że z głodu”.
Gonzalo Fernández de Córdoba3 mawiał: „Wrogowi, który ucieka, zrób srebrny most”.
Markiz Ayamonte4 twierdził, że na nieszczęście szczęśliwy jest ten, kto nie ma dzieci.
Markiz Cortés mawiał, że ten, kto nie ma przyjaciół, jest jak plaster pszczeli bez miodu, kłos bez ziaren lub drzewo bez owoców.
Przypisy:
1 Krótki utwór mający na celu zaprezentowanie dowcipnej wypowiedzi znanej postaci.
2 1436-1492. Sekretarz króla Henryka IV kastylijskiego, autor zbioru biografii pt. ,,Claros varones de Castilia”.
3 1453-1515. Jeden z dowódców wojsk hiszpańskich w czasie podboju Granady i I wojny włoskiej, wicekról Neapolu.
4 Nie wiadomo, o którego markiza Ayamonte (podobnie w przypadku markiza Cortésa).
Autor przekładu: Marcin Śrama
Podstawa przekładu: Melchor de Santa Cruz de Dueñas, Floresta Española de Apoteghemas o Sentencias, Bruksela 1614.